Life Itself (2014) - Not just about Ebert indeed...

Ik kan niet precies de vinger op àlle redenen leggen, maar Ebert als persoon en de manier waarop hij in het leven en zijn vak stond liggen me enorm na aan het hart. Ik keek dan ook reikhalzend uit naar deze verfilming van Eberts memoires Life Itself, zeker aangezien als regisseur Steve James (Hoop Dreams) was aangetrokken en hij geproduceerd is door Martin Scorsese. Ik was bang teleurgesteld te worden, maar Life Itself is een uitstekende documentaire geworden die zoveel meer biedt dan je in de eerste instantie zou verwachten. Ik werd er diep door geraakt.

Wanneer Ebert precies op mijn pad in en in mijn systeem kwam zou ik niet eens meer kunnen zeggen, maar na het zien van een film en het vormen van een oordeel was Eberts review erop naslaan een vaste traditie geworden die ik tot de dag van vandaag in stand houd. Eerst met mijn wederhelft een oordeel vormen en daarna samen Ebert lezen, om vervolgens zijn review samen te bespreken. Heel af en toe was die niet zo sterk, maar over het algemeen zijn we allebei erg onder de indruk van zijn manier van schrijven. Ik was het zeker niet altijd met hem eens, maar zijn passie voor film en argumenten waren altijd de moeite waard om te lezen. Wat de belangrijke zaken des levens betreft, over het wezen van cinema, kunst, het leven, wetenschap/religie, was ik positief verrast over de nuance en diepgang die deze criticus aan de dag legde. Goed je wint niet zomaar een Pulitzer, maar toch.

Life Itself lijkt misschien een film waar een klein publiek voor is. Niet iedereen kent Ebert en zelfs onder de mensen die hem wel kennen zit wellicht niet iedereen te wachten op een documentaire over het leven van een filmcriticus. Dat zou jammer zijn, want Life Itself stijgt op een hoop fronten boven zijn ogenschijnlijke onderwerp (Ebert) uit. Eberts leven mag dan de kapstok zijn, maar de film is zoveel meer dan een rechtlijnige documentaire over diens leven. Steve James is niet geïnteresseerd in het en-toen-en-toen-verhaal. Hoewel we een goede indruk krijgen van Eberts carrière, zijn dit niet de zaken die je bijblijven.

Passie voor film, voor elkaar, voor het leven... Rivaliteit en vriendschap. Ziekte, doorzettingsvermogen, revalidatie en acceptatie. Het zijn de grotere (soms zware) thema's en vooral de manier waarop deze behandeld worden die Life Itself ver boven een standaard biografische documentaire uittillen. "Time is slipping through our fingers... like a long silk scarf". Uit zijn context gerukt maakt zo'n zin niet half de indruk die het in de documentaire maakt, maar James' film is naast een film over Ebert minstens evenveel een film over het leven zelf... En een keur van zaken waar we in dat leven mee te maken kunnen krijgen. Dit klinkt misschien abstract en zwaar op de hand, 'het is maar een film'... Dat is waar... En in dit geval, toch ook weer niet... De titel dekt hier wel degelijk de lading...

Wat Ebert en de film zelf betreft, ondanks een lichtelijk slepend middenstuk, wordt een sterk portret van een bijzonder mens neergezet. Het risico tot hagiografie licht al snel op de loer, maar James weet dit te balanceren door ook ruimte te laten voor wat opmerkingen over de minder positieve kanten van Eberts karakter. Toch, wanneer filmmakers als Herzog vertellen over wat Ebert voor ze betekende, of een bijna tot tranen geroerde Scorsese vertelt over wat hij (niet alleen carrière technisch!) aan Ebert te danken heeft, dan overheerst dat de anekdotes van huftergedrag.

Er is een mooie balans tussen talking heads, archiefbeelden en 'het nu van 2013' wanneer James bij Chaz en Ebert in het ziekenhuis is. Het groteske aangezicht van Ebert in de ziekenhuisscènes, overgehouden aan ettelijke operaties in de strijd tegen kanker zal voor sommigen een bevreemdende ervaring zijn. Met een hangende onderkaak is er van zijn mimiek weinig meer overgebleven dan een verwrongen, bizarre glimlach. Terwijl hij spreekt via zijn laptop, zorgen zijn doorzettingsvermogen en goede humeur er echter voor dat je daar eigenlijk niet eens zo op let, al is het op sommige momenten best zwaar wanneer je door zijn open mond zo op zijn borstkas kijkt. Ebert geeft ons een eerlijke blik op zijn worsteling met de medische problemen waar hij zijn laatste jaren mee te kampen had. Het is niet altijd fijn om te zien, maar dwingt wel een zeker respect af. Dit is wie ik ben, en wat ik momenteel doormaak...

Goede muziek, een knappe montage, uitstekende research en een bijzonder knappe voice-over van Stephen Stanton voor de autobiografische quotes uit Eberts memoires (ik dacht even dat het Ebert zelf was), maken van Life Itself een gelikte documentaire die absoluut een groter publiek verdient dan wat hij uiteindelijk krijgen zal. Mijn initiële waardering was een 8,5, maar na de tweede helft van de film deze morgen nogmaals te hebben gekeken en wederom behoorlijk geraakt te zijn, is voor mij een 9 toch echt op zijn plaats. Life Itself bleef nog lang door mijn hoofd gaan, lang nadat het scherm weer zwart was geworden.

Voor filmliefhebbers eigenlijk verplichte kost, maar ook mensen die minder affiniteit hebben met Ebert, filmkritiek of filmgeschiedenis zouden nog wel eens positief verrast kunnen worden door Life Itself. Schitterend.

9/10

Drieluik over het oudste beroep ter wereld - Whore's Glory (2011)

Whore's Glory

"Ik ben nu met pensioen, " vertelt een oudere dame, "maar in mijn hoogtijdagen was ik nummer 1 en hielp ik 40 mannen per dag aan hun gerief!". Klinkt als Seks voor de Buch maar Whore's Glory geeft een bijzonder openhartig beeld van de seksindustrie.

 





















Laat voorop worden gesteld dat Whore's Glory geen blijmoedige documentaire is. Filmmaker Michael Glawogger vermijdt in de slotstuk van zijn Globalisation-trilogy melodrama en het is (gelukkig?) niet de ellendige, zwaarmoedige film die ook gemaakt had kunnen worden. De triestheid had gemakkelijk benadrukt kunnen worden door het geheel er troosteloos uit te laten zien maar de rijke kleuren worden juist in al hun pracht getoond. Het bordeel in Bangladesh is een explosie van kleur en de cinematografie van Wolfgang Thaler is mooier dan we van dit soort documentaires gewend zijn. Er is geen Herzogiaanse voice-over die ons vertelt hoe erg en uitzichtloos het allemaal is. Als er iets uit de film naar voren komt is het dat ondanks het feit dat deze vrouwen als seksvee verhandelt worden, ieder zijn eigen individualiteit heeft behouden. Daaruit moet niet de indruk ontstaan dat de film geen positie inneemt, het woord Glory uit de titel is wel degelijk sarcastisch, want we krijgen zeker wat ellende te zien.

 

Zo zijn enkelen van de hoertjes overduidelijk minderjarig en wordt er door de hoerenmadam hard opgetreden wanneer de zaken niet lopen zoals ze wil. Een van de vrouwen vertelt over de ongemakken van haar beroep alsof ze het over lichamelijk belastend werk als schoonmaken heeft, alleen nu gaat het over te grote penissen en het feit dat ze haar klanten twee keer per uur moet 'bedienen' en dat zulke zaken zeer gaan doen, maar olie helpt soms. Een van de vermoedelijk minderjarige meisjes verzucht na een stilte starend in het niets, dat ze nog iets wil zeggen. Dat de vrouwen daar eigenlijk ongelukkige wezen zijn, dat overleven als vrouw werkelijk zwaar is. Ze vraagt zich af waarom het nodig is dat zij met zoveel  leed moeten leven en of er geen andere weg voor hen is. Is er een weg en wie kan dat voor haar beantwoorden? Dan blijft ze stil, met haar vingers frunnikend. Whore's Glory toont en doet verslag, maar heeft niet de pretentie vragen als deze te kunnen beantwoorden.

 

de 'Fishtank' in Bangkok waar mannen het nummer van hun gewenste dame door kunnen geven

Hoewel het er duidelijk anders in toe gaat in de drie landen, blijkt (misschien niet geheel verassend) dat vooral de overeenkomsten frappant zijn. De daadwerkelijke structuur die aan de prostitutie-industrie ten grondslag ligt blijft vaag. We krijgen de big shots niet te zien, het kartel wat The Zone in Mexico leidt blijft buiten beeld. Waar het in Bangkok business as usual lijkt, zien we in in het verkrampte claustrofobische bordeel van Bangladesh de vrouwen (meisjes) dus wel klagen. The Zone in Mexico lijkt in de eerste instantie lekker ruim en open na die nauwe paden met aanstekelijke mariachimuziek, wat oplucht aangezien het smerige, bedompte bordeel in Bangladesh (nog) erger aanvoelde dan wat we in Bangkok zagen. Dit blijkt ijdele hoop wanneer we doorkrijgen dat Glawogger de documentaire bewust zo heeft geconstrueerd waarbij iedere plek erger is dan de vorige.



Het Mexico segment heeft als enige wat comic relief, wanneer een gepensioneerde prostituee vertelt dat ze in haar hoogtijdagen 40 man per dag aan hun gerief hielp en wat haar specialiteiten waren. Uiteraard worden vanille & chocolade (haar twee borsten) er bij deze monoloog uitgefloept waarna ze lijkt te vergeten dat haar jongens eruit hangen tijdens de rest van haar verhaal. Het is echter ook hier dat de documentaire dieper gaat en het echte leed bij een aantal vrouwen laat zien, totaal in tranen. Er wordt gebeden tot de dood dat deze haar ophaalt. Het verhaal eindigt weinig hoopvol met twee hoertjes die crack roken om wat ze doen draaglijk te maken, een vicieuze cirkel natuurlijk. Hier gaat de camera ook voor het eerst mee achter de deur, waar ons getoond wordt hoe klinisch, onpersoonlijk en afstandelijk een trick voor deze vrouwen in zijn werk gaat. Nee, er iets niets glorieus aan.

Whore's Glory is een indrukwekkende en visueel prachtige documentaire die een openhartig beeld geeft van de seksindustrie. Het kostte Glawogger vier jaar om deze film te maken en het is begrijpelijk waarom.

Short of the week – The Man Who Planted Trees (1987)

Vanaf deze week zal Nadelunch wekelijks een korte film presenteren, die een week lang op de site in de YouTube Widget te zien zal zijn. Met welke begin je dan? Pixar? Ne-uh. De Canadese animatie The Man Who Planted Trees. Geen twijfel.

Film is populair. In 2013 werd aan de Amerikaanse box office alleen al bijna 11 miljard (!) dollar binnen gehaald. Toch denken we daarbij tegenwoordig primair aan de avondvullende film, en dat is zonde. De kunstvorm heeft meer te bieden dan films van anderhalf uur en langer. Het medium werd onder Méliès en andere pioniers groot met korte films, er was toen immers door technische beperkingen geen keus. Tegenwoordig is die er wel, en toch kiest een redelijk aantal filmmakers ervoor om hun verhaal op deze manier te vertellen. Waarom? Omdat de korte film minstens even geschikt is om je te raken en mee te sleuren als zijn grotere broer. Korte films bestaan in alle genres, van animatie tot horror tot romantiek. Nadelunch zal iedere week iets uit deze onderbelichte stroming laten zien. En dat moèt beginnen bij de in december overleden Frédéric Back.

Oscars voor Frédéric Back
Back  maakte zijn eerste short Abracadabra in 1970 en zette daarmee de toon die hij de rest van zijn leven vast zou houden. Hij maakte vijf korte films voor hij met Tout Rien (1980) zijn eerste Oscar nominatie binnen zou halen. Het jaar daarop won hij de Oscar met Crac en met zijn daaropvolgende film, L’homme qui plantait des arbres (1987), zoals The Man Who Planted Trees oorspronkelijk heet, nogmaals. Dit was mij anderhalf jaar terug volslagen onbekend, net als de animator Frédéric Back die ervoor verantwoordelijk was. Ik had van beide nog nooit gehoord. Nu is ‘beste korte animatiefilm’ misschien niet de meest glorieuze categorie om te winnen, maar The Man Who Planted Trees maakte toen ik hem keek meer indruk op me dan menig Oscarwinnende speelfilm. En toen ik zojuist las dat hij overleden was, viel ik toch eventjes stil.

Korte films met diepgang
YouTube, Vines, Dumpert… Het is allemaal bijzonder vermakelijk. Ook ik zit vaak smakelijk te lachen om zo’n idioot die zijn tandjes uit z’n bek valt door met een aanloop op een skippybal te springen. Maar het zijn snacks, fastfood. In de meeste gevallen is er niet lang over nagedacht en is het echt bedoeld voor snelle consumptie. Er is geen diepere boodschap, het nodigt niet uit tot nadenken (op de erbarmelijke staat van de mensheid na wellicht) en is nadat je het geliked hebt meestal weer vlot vergeten. Back staat daar lijnrecht tegenover. Hij weet in het door Jean Giono geschreven verhaal meer boodschap en filosofie te stoppen dan je voor mogelijk zou houden, zonder daarbij prekerig over te komen. En wie er even voor gaat zitten kan niet anders dan geraakt worden door de schoonheid van deze prachtig geanimeerde korte film.

 

 

De fenomenale animatie, de fijne stem van verteller Christopher Plummer en de diepere boodschap achter dit bijzondere verhaal maken van The Man Who Planted Trees een unieke animatiefilm, die je minstens één keer moet bekijken.

 

eerder verschenen op Nadelunch.com



The Broken Cicle Breakdown

Een van mijn favorieten van 2013 tot nu, al kwam hij vorig jaar uit. De Vlaamse film 'The Broken Circle Breakdown' vertelt het verhaal van Didier en Elise die ondanks hun verschillen snel verliefd worden. Didier is een 'Bluegrass'-zanger met een eigen band, waar Elise al snel perfect in blijkt te passen. Deze aanstekelijke country-achtige muziek doorspekt de hele film en wordt door de acteurs zelf gezongen. Hun liefde wordt bruut op de proef gesteld als na enkele jaren hun dochtertje ernstig ziek wordt.

Veerle Baetens en Johan Heldenbergh (die ook het scenario schreef) knallen beiden van het scherm met enkele van de meest ingeleefde en subtiele performances die ik in maanden heb gezien. Ook al houd je net als ik niet echt van country, de fantastische muziek zorgt niet alleen voor verlichting maar is ook thematisch goed in de film verweven waarbij de liedjes soms meer zeggen dan dialoog op diezelfde plek had kunnen doen. Als dit dan ook nog mooi ...gefilmd is en de chemie tussen de twee hoofdrolspelers knettert, dan heb je iets bijzonders in handen.

The Broken Circle Breakdown is weliswaar niet perfect. Zo was ik niet compleet overtuigd van de vogeltje metafoor en vallen er kritische kanttekeningen te zetten bij Didiers uitbarstingen, hoe verklaarbaar deze ook mogen zijn. Ze kwamen op mij soms net niet geheel op zijn plaats over. Overigens ben ik grotendeels met Didiers denkbeelden eens en deel ik zijn woede over georganiseerde religie die medische en wetenschappelijke vooruitgang tegenwerkt, maar ik uit dat zelf toch net iets anders.

Dat zijn echter kleine smetjes op een film die me geraakt heeft als een mokerslag en die regelmatig voor vochtige ogen en een verstoorde ademhaling zorgde. De muziek en enkele scènes spookten nog uren door mijn hoofd. Een Must See voor de liefhebber van de betere film en ik heb spijt dat ik niet naar de bios ben gegaan toen hij draaide. 4,5*

https://vimeo.com/44103898

 

Kunstenaar en activist - Ai Weiwei: Never Sorry (2012)

“Fuck you, Motherland”, was de felicitatie van Ai Weiwei in een online videoboodschap aan de Volksrepubliek China voor haar zestigjarig jubileum. Ai Weiwei: Never Sorry toont de activist, kunstenaar en man die in 2011 de meest invloedrijke kunstenaar ter wereld werd genoemd door ArtReview.

 

Free Ai Weiwei

April vorig jaar fietste ik langs het Groninger Museum. Dat was voor mij niets bijzonders, aangezien ik dat bijna dagelijks doe. Wie dit door Mendini ontworpen gebouw kent, weet wat een explosie van kleuren en vormen het is. Nu viel mijn oog echter direct op vier grote, rode panelen aan de zijkant van het museum waarop de tekst ‘Free Ai Weiwei’ te lezen stond. Ik vond dit opvallend, aangezien ik in ruim tien jaar tijd nog nooit had meegemaakt dat het museum op een dergelijke manier actie voerde. Dit moest wel een bijzondere man zijn. Ik sprak met mezelf af dat ik thuis op zou gaan zoeken wie deze Ai Weiwei was en waarom hij vastzat. De eerste keer dat ik echter pas weer van deze man hoorde, was bij het zien van de trailer van deze documentaire die toen nog moest verschijnen. Ik had hem nooit opgezocht.

Ai Weiwei: Never Sorry van regisseur Alison Klayman wist op het Sundance Film Festival de special jury prijs in de wacht te slepen. Op dit moment staat hij op een shortlist van 15 films die in aanmerking komen voor een Oscarnominatie voor beste documentaire, de daadwerkelijk nominaties worden 10 januari bekend gemaakt. Ondanks deze waardering is de film buiten kleine kring nog weinig bekend met slechts 851 stemmen op IMDB, ongeveer de helft van wat Costa! (2001) heeft. Nauwelijks te verkroppen, want deze film heeft een boodschap die eigenlijk door zoveel mogelijk mensen zou moeten worden gezien en gehoord, ook buiten filmfestivals om.

 

De documentaire begint vrij rustig in Ai’s studio in Beijing, spelend met een van zijn vele katten. Dit mondt al snel uit in een interessante metafoor: één van zijn katten is in staat deuren te openen. Hij vertelt dat als hij die kat níet zou hebben gehad, hij nooit had geweten dat er katten bestonden die deuren konden openen. Ai Weiwei heeft dus zelf geleerd dat er dingen mogelijk zijn buiten wat je denkt te weten en is tegelijkertijd tegenwoordig zelf iemand die deuren probeert te openen voor zijn medemens op het gebied van vrijheid.

Ai Weiwei als dissident en activist

We zien hoe Ai Weiwei na de aardbeving in Sichuan in 2008 actie gaat voeren om erachter te komen hoeveel doden daarbij zijn gevallen door slechte constructie van scholen, wat de regering niet vrij wil geven. Hij kiest er daarna voor de Olympische Spelen in Beijing te boycotten, terwijl hij mede ontwerper van het Nationaal Stadion was. Wanneer hij later wil gaan getuigen bij de vervolging van een andere activist, valt de politie ’s nachts zijn hotelkamer binnen en wordt hij geslagen en vastgehouden. De zwelling is zo bedreigend dat hij kort daarop geopereerd moet worden.

Social media als wapen

Al deze zaken legt Ai Weiwei vast en hij gebruikt de social media om zoveel mogelijk mensen op de hoogte te stellen van wat er allemaal gebeurt. Toen zijn blog offline werd gehaald greep hij naar Twitter, waarop hij inmiddels ruim 180.000 volgers heeft. Gesprekken met de documentairemakers worden afgewisseld met beelden uit zijn eigen documentaires en archiefbeelden. We zien zijn voorstellingen in Berlijn en het Tate Modern, maar ook zijn strijd om een aanklacht tegen zijn mishandeling in te dienen. Behalve dat er camera’s op zijn huis gericht staan, lijkt hij ook gevolgd te worden. Bizar is het wanneer de politie zijn gezelschap filmt en Ai Weiwei’s mensen op hun beurt de politie staan te filmen. Hij wordt duidelijk gezien als een gevaar.

Onvermijdelijk kwam natuurlijk het moment dat Ai Weiwei gearresteerd werd en ik terug moest denken aan de ‘Free Ai Weiwei’ kreet van het Groninger Museum, waar ik in alle vrijheid langsfietste op weg naar huis. Hij werd 81 dagen vastgehouden, onder constante bewaking. Ik had niet eens de moeite genomen op te zoeken wie hij was. Enigszins pijnlijk, als je bedenkt dat deze man eigenlijk zijn leven op het spel heeft staan voor meer vrijheid in zijn land. Of het een boze tweet is of een Gangnam Style parodie, Ai Weiwei blijft opkomen voor meer vrijheid en dat is precies wat deze mooie documentaire laat zien.

 

 

 

Deze review verscheen eerder op Nadelunch.com

Achtervolging op de fiets - Premium Rush (2012)

Achtervolging op de fiets - Premium Rush (2012)

Premium Rush belooft in de trailer een actiefilm te zijn met spectaculaire achtervolgingen op de fiets door New York traffic. Met acteurs Gordon-Levitt en Michael Shannon aan boord lijken alle ingrediënten voor een heerlijk actiefilm aanwezig.

Wilee (Joseph Gordon-Levitt) is een waaghals fietskoerier in New York die een geheimzinnige envelop moet bezorgen. Hierbij wordt hij tegengewerkt door Michael Shannon (Boardwalk Empire), die een gokverslaafde cop speelt met schulden (I'm the guy you don't fuck with') en de envelop te pakken wil krijgen. Tegelijkertijd heeft hij het aan de stok met zijn vriendinnetje (Dania Ramirez) die hun collega Manny van zich af moet slaan. Manny kent overigens geen groter plezier dan Wilee dwarsbomen, terwijl hij 'lekker puh'-achtige zinnetjes uitkraamt. Dit resulteert in allerlei achtervolgingen op de fiets, dwars door het verkeer van New York heen.

Bordkartonnen karakers
Helaas worden de door de trailer gecreëerde verwachtingen niet alleen niet ingelost, Premium Rush is zelfs behoorlijk slecht. Een pakkend verhaal is afwezig en wat de makers aan plotlijnen hebben bedacht is zo verschrikkelijk voorspelbaar en cliché dat het zuchtmomenten oplevert. De karakters zijn daarnaast dermate eendimensionaal dat je bijna zou denken dat het bewust gedaan is. Met name Manny, die geen andere missie lijkt te hebben dan Wilee af te troeven en diens vriendin te scoren, is een goede kanshebber voor beste bordkartonnen karakter. Verwonderlijk als je bedenkt dat regisseur David Koepp eigenlijk primair een scripschrijver is (Jurassic Park, Spider-Man). Misschien minder verbazingwekkend als we bedenken dat hij ook degene is die we mogen bedanken voor Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull.



Zowel Michael Shannon als Joseph Gordon-Levitt hebben de afgelopen jaren behoorlijk aan de weg getimmerd en misschien hadden ze zin in een schijtfilmpje tussendoor. Hoe het ook zij, hun talenten worden totaal niet benut in deze film. Dania Ramirez heeft weinig meer te doen dan het showen van haar zorgvuldig in beeld gebrachte voorgevel en had er zonder moeite uitgeschreven kunnen worden, wat eigenlijk voor de meeste karakters geldt. Zo ook een politieagent die Wilee steeds maar niet te pakken krijgt en op allerlei momenten terug blijft komen in de film. Het enige dat hij doet is de makers een excuus geven om weer een achtervolging te filmen. Daarbij is hij ook nog eens zo dom en onhandig op zijn fiets dat hij totaal geen partij is voor bikewizard Wilee.

Ingebouwde TomTom
De achtervolgingen op de fiets zijn vrij aardig in beeld gebracht en het op de fiets tussen druk verkeer racen is best een spektakel. De film grossiert dan ook in dat ging maar net goed momenten. Een aardige vondst is dat wanneer het bijna fout dreigt te gaan, we te zien krijgen hoe Wilee visualiseert hoe hij uit een situatie kan komen, welke route hij wel en niet kan nemen. Helaas wordt dit daarna nog twee keer gebruikt en dan kennen we het trucje inmiddels al. 'Wat kunnen we hier nou nog doen', hoor je de makers denken. 'Fuck it... We doen gewoon Wilee's built in TomTom truc nog een keer!'. En dan gaat het toch een beetje te gemakkelijk voelen.

Premium Rush is behoorlijk teleurstellend als je verwachtingen hebt, maar als verstand op nul popcorn film zal hij voor veel kijkers toch aangenaam kunnen zijn, al is het dan alleen maar voor de leuk in beeld gebrachte achtervolgingen op de fiets. Wie echter iets van een verhaal of karakterontwikkeling zoekt, kan beter wat anders gaan kijken, want daarin faalt de film jammerlijk. Een gemiste kans, want hier had meer mee gedaan kunnen worden. Alleen de aanwezigheid van goede acteurs, leuke actie en degelijk camerawerk zijn niet genoeg voor een voldoende, zeker niet wanneer een film het op andere punten zo laat liggen.

5/10

Shame (2011) – Indringend portret van een seksverslaafde

Shame (2011) – Indringend portret van een seksverslaafde

Orgasmes. En veel. Steve McQueens Shame is een van de meer gewaagde films van het afgelopen jaar. We zijn getuige van hoe Brandons (Michael Fassbender) leven, dat volledig in dienst staat van zijn seksverslaving, verstoord wordt door de komst van zijn zus Sissy (Carey Mulligan).



Obsessief van orgasme tot orgasme
Shame opent met een shot van Fassbender die in bed naar het plafond ligt te staren. Het is niet direct duidelijk wat er in hem omgaat. Is hij depressief? Maakt hij zich zorgen? Of denkt hij wellicht aan niets specifieks…? Hierop volgt al snel een montage van wat er zoal wél in hem omgaat. We zien hoe hij flirt in de trein met een vreemde, een hoertje ontvangt en naakt door huis loopt terwijl hij de belpogingen van zijn zus negeert en het antwoordapparaat laat opnemen. Brandon gaat van orgasme naar orgasme zonder dat hij hier direct genot aan lijkt te beleven. Sterker nog, we zien hem later in het verhaal klaarkomen met een blik van intense pijn, woede en afschuw. Seksuele bevrediging en genot zijn niet wat hij nastreeft en beleeft met zijn seksuele escapades. Weinig mensen zijn vies van seks, maar Brandons gedrag lijkt eerder hyperseksueel, een vorm van een obsessief-compulsieve stoornis (OCD).

Sissy’s persoonlijkheid lijkt het tegenovergestelde van Brandons georganiseerde, koele karakter. Waar hij vaak amper emotie toont en niet lijkt te weten wat empathie of warmte tussen twee mensen inhoudt, is zij juist wanhopig op zoek naar tederheid en bevestiging. Wanneer zij bij hem intrekt, wordt duidelijk dat zij in hun verleden een trauma hebben beleefd dat hen beide op verschillende wijze affecteert. We leren in de film nooit wat dit is (misbruik lijkt voor de hand liggend), maar wel dat het een stempel op hun persoonlijkheden heeft gedrukt dat tot op de dag van vandaag voortduurt. Sissy is de katalysator die Brandons zorgvuldig georkestreerde leven uit balans brengt, met gevolgen.

De rustige stijl van Steve McQueen
Regisseur Steve McQueen liet met Hunger (2008) al zien dat hij een filmmaker is om in de gaten te houden. Met Shame bewijst hij andermaal een regisseur te zijn met een duidelijke visuele gave, in de ingetogen zin van het woord. Het tempo van de film ligt erg laag, wat McQueen mooi ondersteunt door zijn shots voort te laten duren en de camera te laten blijven hangen op bijvoorbeeld het gezicht van Fassbender. Behalve de rust die de shots en montage zelf uitstralen, is de structuur van de film zelf in zekere mate ook symmetrisch, waarbij het einde van de film de openingsshots spiegelt. De muziek bestaat uit mooie, maar soms enigszins droevig stemmende instrumentale begeleiding van Harry Escott, Bach, jazzy nummers van John Coltrane en Chet Baker, maar ook Blondie valt te horen. Al met al is dit een soundtrack die de film goed ondersteund.

Spellbinding Fassbender
Michael Fassbender geeft een van de beste performances van het jaar, zo niet zijn carrière, en dat zegt veel. Dit is een rol die weinig acteurs aan zouden hebben gedurfd. Al sinds Band of Brothers (2001) is zijn ster rijzende terwijl hij grote films als X-men: First Class afwisselt met kleinere projecten als Fish Tank. Met de rol van Brandon zet hij echter een voorlopige kroon op zijn werk, waarbij hij een wereld van pijn en woede toont, versluierd achter een schijnbaar emotieloze blik. Af en toe wordt de sluier eventjes opgelicht en krijgen we een flard te zien van hoe hij zelf de compulsieve neigingen die zijn leven bepalen, en pijn daarvan, ervaart. De Golden Globe dit jaar ging echter naar Clooney voor The Descendants, wat wellicht ook iets met het controversiële karakter van Shame te maken zou kunnen hebben. Het Oscarcomité durfde hem niet eens te nomineren. Mulligan acteert eveneens goed, zoals we van haar gewend zijn.



Een piemel!
Wat de controverse betreft, full frontal male nudity is hier sinds Verhoeven en Rutger Hauer niet verrassend meer, maar in Amerika is dat anders. Daar heeft het iets meer impact wanneer een acteur als Fassbender meerdere keren met zijn zwabberende Schlong door het beeld kuiert om daarna eens uitgebreid te gaan staan plassen. Ook Mulligan bedekt zich niet wanneer haar broer plotseling binnen komt. Hij kijkt niet opzij en Shame is er de film niet naar om de camera wel weg te draaien.

Shame is een ontzettend sterk staaltje filmmaken en karakterstudie, maar tegelijkertijd niet plezierig om naar te kijken op de wijze zoals dat bij andere films het geval is. Je voelt de leegte van Brandons leven en de pijn die hij heeft. Ondanks het onderwerp is de uitvoering dermate stijlvol en Fassbenders performance zó sterk, dat ik Shame simpelweg niet af kan raden, uitgezonderd voor personen die weten dat ze het geduld voor een langzamere film niet op kunnen brengen...

eerder verschenen op Nadelunch.com

8/10